در سال گذشته مجموع گردشگران ورودی به کشور و خروجی از کشور بیش از ۲۱ میلیون نفر بوده است. ورود و خروج این میزان گردشگر در یک سال نشان‌دهنده وجود بازار بزرگ ارز گردشگری برای تأمین ارز موردنیاز گردشگران است. در سال گذشته بیش‌ترین میزان گردشگران ورودی به ایران از کشور عراق و بیش از ۳.۷ میلیون نفر بوده است. حدود ۴ میلیون ایرانی نیز به عراق سفر کرده‌اند. بازار بزرگ ارز گردشگری ظرفیت بالایی برای توسعه خدمات مالی گردشگری دارد، اما تا به حال اقدامات جدی توسط سیاست‌گذار ارزی کشور انجام نشده است.
بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۳ بیش از ۷ میلیون گردشگر خارجی وارد کشور شده و بیش از ۱۴ میلیون ایرانی به خارج از کشور سفر کرده‌اند. بیشتر این سفرها از مسیرهای زمینی و هوایی انجام شده و مبدأ و مقصد غالب گردشگران، کشورهای همسایه بوده است.

در سطح جهانی، میزان هزینه گردشگران با برآوردهای مختلفی اعلام می‌شود، اما حتی در سناریوی حداقلی، بازار ارز گردشگری در ایران ظرفیتی چند میلیارد دلاری دارد. با این حال، سیاست‌گذار ارزی کشور تاکنون سازوکار مشخصی برای ساماندهی جریان ارزی این بخش طراحی نکرده است.
کشورهای همسایه در صدر گردشگران ورودی به ایران

مطابق آمارها بزرگترین مقاصد سفر گردشگران ایرانی کشورهای منطقه و همسایه مانند ترکیه، عراق، امارات، آذربایجان و ارمنستان است. در طرف دیگر، بیشترین گردشگران ورودی به ایران نیز از کشورهای منطقه و همسایه بوده‌اند.

همچنین بخوانید:

بانک مرکزی پس از آینده سراغ مؤسسه ملل رفت

بانک مرکزی برنامه‌ای برای ساماندهی ارز گردشگری دارد؟

همچنین بخوانید:

افول صنایع بزرگ

مطابقت کشورهای مقصد گردشگران ایرانی و مبدأ ورود به ایران، می‌تواند فرصت مناسبی برای مدیریت جریان اسکناس‌های گردشگری در ایران فراهم کند.
بازار بزرگ غیررسمی ارز گردشگری در ایران و عراق

کشور عراق معمولاً دومین مقصد سفر ایرانیان و در عین حال بزرگ‌ترین مبدأ ورود گردشگران خارجی به ایران است. در سال ۱۴۰۳ بیش از ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار گردشگر عراقی وارد ایران شده‌اند و بیش از ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار ایرانی نیز به عراق سفر کرده‌اند.

با توجه به میزان بالای تردد گردشگران بین دو کشور، می‌توان انتظار شکل‌گیری بازار بزرگ غیررسمی ارز برای تأمین نیازهای گردشگران دو طرف را داشت.
درآمد ۳.۷ میلیارد دلاری ایران از گردشگران عراقی

بر اساس داده‌های موجود، می‌توان تراز ارزی گردشگری ایران و عراق را به‌صورت تقریبی برآورد کرد. در سال ۱۴۰۳، حدود ۱.۶۵ میلیون نفر ارز اربعین خود را از شبکه بانکی و به میزان ۲۹۰ میلیارد دینار عراق دریافت کردند. این رقم در سال ۱۴۰۴ به ۲ میلیون نفر و ۳۶۰ میلیارد دینار افزایش یافته است. با در نظر گرفتن نرخ رسمی هر دلار معادل ۱۳۲۰ دینار، تنها در ایام اربعین بیش از ۲۷۰ میلیون دلار ارز مصرف شده است.

همچنین بخوانید:

افول صنایع بزرگ

درمجموع، سالانه حدود ۴ میلیون ایرانی به عراق سفر می‌کنند که برآورد می‌شود، حداقل ۱ میلیارد دلار ارز گردشگری برای این سفرها موردنیاز است.

از سوی دیگر ۳.۷ میلیون عراقی در سال ۱۴۰۳ به ایران سفر کرده‌اند. بر اساس آمارهای دولت عراق نیز سالانه ۳.۵ میلیون عراقی به ایران سفر می‌کنند. طبق گفته سفیر اسبق ایران در عراق، هر عراقی در ایران به طور میانگین حداقل ۱۰۰۰ دلار هزینه می‌کند. بر این اساس، برآورد می‌شود گردشگران عراقی سالانه بین ۳.۵ تا ۳.۷ میلیارد دلار در ایران هزینه کنند؛ بنابراین تراز بخش خدمات گردشگری ایران و عراق، می‌تواند در حدود مثبت ۲.۵ میلیارد دلار باشد.
ضرورت بازنگری در سیاست‌گذاری ارز گردشگری

بازار ارز خدمات گردشگری با گردش مالی سالانه چند میلیارد دلاری، بخشی قابل‌توجه از بازار غیررسمی ارز کشور را تشکیل می‌دهد. این بازار، به‌ویژه با تراز مثبت میان ایران و عراق، ظرفیت بالایی برای توسعه خدمات مالی گردشگری دارد. در این زمینه، بانک‌های ایرانی و مؤسسات مالی غیربانکی عراق می‌توانند نقش فعالی در ساماندهی تبادلات ارزی گردشگران ایفا کنند.

بانک مرکزی به عنوان سیاست‌گذار ارزی کشور، صرفاً در ایام اربعین، ارز گردشگران خروجی از کشور به دینار عراق و با سقف مشخص را تأمین می‌کند. اختصاص سهمیه ارز سالانه ۵۰۰ یورویی سفر خارجی نیز از دیگر اقدامات سیاستگذار ارزی در بازار ارز گردشگری بوده که با توجه به میزان هزینه گردشگران اثربخشی قابل توجهی نخواهد داشت. ضمن اینکه اختصاص این ارز برای سفر به عراق، تنها به سفرهای هوایی تخصیص پیدا می‌کند.

از سوی دیگر، گردشگران ورودی به کشور امکان پرداخت ارز خارجی و دریافت کارت بانکی را دارند، اما از یک سو این خدمات فراگیر نیست و از سوی دیگر فرآیند بازگشت این ارزها به بازار رسمی یا استفاده از اسکناس‌های خارجی دریافتی برای رفع نیازهای ارزی کشور مشخص نیست.

به نظر می‌رسد سیاست‌های ارزی مرتبط با گردشگری نیازمند بازنگری است. حجم بالای ورود و خروج ارز در این بخش و ماهیت اسکناس‌محور آن که از محدودیت‌های تحریمی تا حد زیادی مصون است، می‌تواند به‌جای فعالیت در بازار غیررسمی، در قالبی شفاف و رسمی مدیریت شود.

در این زمینه، راهکارهایی مطرح شده است که می‌تواند به شفاف‌سازی و استفاده بهینه از منابع ارزی این بخش منجر شود. با این حال، این پیشنهادها تاکنون از مرحله طرح فراتر نرفته و بخش عمده بازار ارز گردشگری همچنان خارج از چارچوب بازار رسمی ارز کشور فعال است.