طرح ایالات متحده برای اجاره ۱۰۰ ساله کریدور زنگزور، نشان‌دهنده اهمیت راهبردی این کریدور برای تضعیف محور روسیه-ایران-چین و تأمین امنیت انرژی اتحادیه اروپا با کاهش وابستگی به مسکو است.
در طول تاریخ، منطقه قفقاز جنوبی همواره میدان رقابت قدرت‌های منطقه مانند روسیه، ایران و عثمانی بوده است. پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری‌های آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، این منطقه با ورود اتحادیه اروپا و ایالات متحده و همچنین درگیری بلندمدت قره‌باغ، به کانون رقابت جهانی تبدیل شد؛ به‌ویژه که پس از جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ و کنترل آن توسط نیروهای آذری، اختلافات تشدید شد که ریشه در ادعاهای باکو در مورد کریدور زنگزور دارد که جنوب ارمنستان را جدا و جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند.

پروژه کریدور زنگزور طیف وسیعی از موافقان و مخالفان خاص خود را دارد که در این میان ایران به عنوان مهمترین مخالف آن شناخته می‌شود، در حالی که این طرح با اهداف راهبردی سازمان کشورهای ترک و همچنین ناتو به نوعی همسو شده است. چین نیز به دلیل رونق کریدور میانی تاکنون موضع تقریباً مثبتی داشته اما روسیه به عنوان بانفوذترین قدرت منطقه‌ای، تاکنون رویکرد تقربیا میانه در پیش گرفته است؛ اما بروز برخی اختلافات با باکو می‌تواند باعث تغییر این موضع شود.

در این راستا، ایالات متحده اعلام کرد که مدیریت کریدور زنگزور را به دست می‌گیرد تا بر اختلافات در مذاکرات بین ایروان و باکو غلبه کند.

همچنین بخوانید:

کریدور هند-اروپا؛ توافق قرن ترامپ برای سلطه بر منطقه و مقابله با توسعه چین

اهمیت زنگزور برای ترامپ

همچنین بخوانید:

۵ دستور کار برای پزشکیان که از دیدار با ترامپ موثرتر است

معمولاً قفقاز جنوبی با وجود اهمیت راهبردی، چندان در اولویت سیاست خارجی ایالات متحده نبود و معمولاً ذیل آسیای مرکزی سیاست‌گذاری می‌شد اما به نظر می‌رسد که افزایش اهمیت آن به‌ویژه در حوزه کریدورهای جنوبی موجب بازنگری در رویکرد واشنگتن شده و شاهد اظهارنظرهای مقامات این کشور در این باره هستیم.

باید توجه داشت که پس از آغاز جنگ اوکراین و تحریم روسیه، کریدور شمالی پروژه کمربند و جاده چین از روسیه و بلاروس با موانع جدی مواجه شد و این امر باعث انحراف بخشی از محموله‌های چین و اروپا به کریدور میانی شده که از طریق کشورهای عمدتاً ترک‌زبان عبور می‌کند. هرچند این کریدور از آذربایجان و گرجستان عبور می‌کند اما باکو برای جلب حمایت چین و اتحادیه اروپا سعی در ارتباط آن با کریدور زنگزور می‌کند تا نظر مثبت آنها را به این کریدور جلب کند.

همچنین، کریدور جنوبی شامل چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه به دلیل جنگ اخیر و حملات اسرائیل برای شرکت‌ها و دولت‌ها ناامن نشان داده می‌شود. درواقع، با ایجاد وضعیت جنگی بین اسرائیل و ایران سعی شد تا اهمیت ایران در این کریدورها کاهش داده شود، بنابراین به نفع ترکیه است که به دنبال گزینه‌های جایگزین باشد. چین به‌ویژه آن‌هایی که قادر به رسیدن به اروپا از طریق روسیه نیستند، احتمالاً به جای ایران، به کریدور میانی که از دریای خزر می‌گذرد، روی خواهند آورد. این یک مزیت قابل توجه برای این مسیر است.

این امر همچنین می‌تواند روند اجرای کریدور زنگزور را تسریع کند، به طوری که اخیراً کشورهای خلیج فارس مانند امارات نیز از آن حمایت می‌کنند.

همچنین بخوانید:

۵ دستور کار برای پزشکیان که از دیدار با ترامپ موثرتر است

اکنون با توجه به افزایش اهمیت کریدور میانی، ترکیه و جمهوری آذربایجان به عنوان ذی‌نفعان اصلی کریدور زنگزور سعی در تکمیل آن دارند، یعنی به دنبال تعریف همسویی منافع بین سازمان کشورهای ترک‌زبان و ناتو هستند. در این میان، این موضوع از چند بعد برای ایالات متحده و اروپا از اهمیت بالایی برخوردار و بستر پیشنهاد اخیر واشنگتن شده است. باید توجه داشت که حضور ایالات متحده در پوشش کریدور زنگزور در مرزهای ایران، می‌تواند پیامدهای امنیتی برای کشور داشته باشد و امکان رصد کشور را فراهم می‌کند.

همچنین ایالات متحده به دنبال کاهش نفوذ روسیه در حیاط خلوت آن است تا احتمالاً معامله را در ازای امتیازگیری در اوکراین صورت دهد. یکی دیگر از دلایل احتمالی ورود واشنگتن در موضوع کریدور زنگزور، کنترل کریدور میانی چین و فشار بر پکن است. اکنون که بخش شمالی و جنوبی پروژه کمربند و جاده تا حدودی ناامن شده، اهمیت کریدور میانی برای چین نیز افزایش یافته و این امر زمینه دخالت ایالات متحده را فراهم می‌کند.

امنیت انرژی اروپا

پیش از جنگ اوکراین، تقریباً ۵۰ درصد گاز کشورهای اتحادیه اروپا از روسیه تأمین می‌شد اما پس از جنگ اوکراین و تحریم گاز روسیه، این کشورها به دنبال جایگزین‌های دیگر بودند که یکی از آن‌ها منابع آسیای مرکزی و قفقاز است؛ به طوری که بر اساس توافق جمهوری آذربایجان و اتحادیه، صادرات این کشور به اتحادیه تا سال ۲۰۲۷ دو برابر خواهد شد که این میزان بخش اندکی از گاز روسیه را می‌تواند جبران کند.

از همین‌رو منابع گازی ترکمنستان به عنوان چهارمین دارنده گاز جهان از اهمیت راهبردی برخوردار شده اما به دلیل موقعیت جغرافیایی، این کشور قادر به ارسال گاز به اروپا نیست؛ هرچند در گذشته پروژه نزدیک به ۵ میلیارد دلاری ترانس خزر برای این منظور تعریف شده بود که به دلایل مالی، حقوقی و فنی تاکنون اجرایی نشده است. البته از مارس سال جاری صادرات سالانه ۲ میلیارد مترمکعب گاز از طریق ایران به ترکیه آغاز شده که در صورت افزایش حجم می‌تواند به اروپا نیز گسترش یابد.

از همین زاویه نیز حمایت ایالات متحده و اروپا از کریدور زنگزور قابل ردیابی است. به باور آن‌ها راه‌انداز این کریدور می‌تواند بستر مناسب برای پروژه ترانس خزر نیز باشد که در این صورت گاز ترکمنستان به اروپا منتقل و امنیت انرژی آن بدون نیاز به ایران تأمین می‌شود. در ضمن نباید از تنش‌های اخیر در دریای سرخ و تنگه هرمز غافل شد که گاز قطر بخشی از نیاز اروپا را تأمین می‌کند و در صورت بروز هرگونه اختلال در این روند، جبران آن برای اروپا دشوار خواهد بود.

درمجموع، دلایل ورود واشنگتن به کریدور زنگزور ترکیبی از عوامل سیاسی، اقتصادی و امنیتی است که در این میان، شاید مهمترین آن‌ها کنترل محور روسیه-ایران-چین با همکاری سازمان کشورهای ترک‌زبان است.