۲۲:۱۱ - ۱۴۰۴/۰۸/۰۷

زمزمه حذف ارز ۲۸۵۰۰ در بودجه ۱۴۰۵

در حالی زمزمه حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی در بودجه سال آینده شنیده می‌شود که کارشناسان هشدار می‌دهند این تصمیم می‌تواند شوک جدیدی به سفره خانوارها وارد کند.
حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی با اشاره به ناکارآمدی تخصیص ارز ترجیحی در کنترل قیمت کالاهای اساسی گفت: ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای واردات برنج می‌دهیم تا برنج ۶۰ هزارتومانی به مردم برسد، اما قیمت آن در بازار به ۱۵۰ هزار تومان رسیده است. هر ۱.۴ کیلوگرم نهاده باید یک کیلوگرم گوشت مرغ بدهد اما این عدد اکنون به ۱.۹ کیلوگرم نهاده برای هر کیلوگرم مرغ افزایش یافته است.
با توجه به اینکه معاون ارزی بانک مرکزی اخیراً در نشستی از تثبیت ارز ۲۸۵۰۰ برای کالاهای اساسی خبر داد و عنوان کرده بود؛ “نرخ ۲۸۵۰۰ تومانی ارز برای کالاهای اساسی همچنان حفظ خواهد شد و برنامه‌ای برای افزایش آن نداریم، البته ممکن است با سیاست‌های دولت تعدیلات جزئی در برخی کالاها صورت گیرد، اما درمجموع نرخ‌های مرکز مبادله تا پایان سال ثابت خواهد ماند.”،
اما به نظر می‌رسد با توجه به صحبت‌های رئیس سازمان برنامه و بودجه، زمزمه‌های حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی در بودجه سال ۱۴۰۵ نیز شنیده می‌شود، بااین‌حال، پیش از هر تصمیمی لازم است مشخص شود؛ آیا واقعاً ارز ترجیحی به هدف خود یعنی کاهش هزینه تولید و مصرف اصابت نمی‌کند؟

حبوبات به دلیل حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی با تورم ۶۰ درصدی رکورد زد
رشد سرسام‌آور قیمت حبوبات و اقلام اساسی در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که آثار حذف تدریجی ارز ۲۸۵۰۰ تومانی نیز در حال نمایان شدن است. طبق گزارش مرکز آمار، نرخ تورم سالانه گروه سبزیجات و حبوبات در تیرماه ۱۴۰۴ به رکورد بی‌سابقه ۶۶ درصد رسیده است. از ابتدای سال تاکنون، قیمت کالاهایی مانند قند، شکر و حبوبات بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و این افزایش، اثر دومینویی بر سایر اقلام نیز داشته است.
بر اساس مصوبه دولت در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ به استناد بند «الف» تبصره ۱۴ قانون بودجه، برخی کالاهای اساسی از جمله شکر، کره، حبوبات، چای، کاغذ و لاستیک از شمول ارز ۲۸۵۰۰ تومانی خارج شدند. مقایسه این مصوبه با تصمیم مشابه دولت در اردیبهشت ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که دامنه حذف ارز ترجیحی از کالاهای اساسی در حال گسترش است. کالاهای یادشده که سهم مهمی در سفره خانوار دارند، اکنون باید با نرخ مبادله‌ای تأمین شوند؛ اقدامی که مستقیماً به افزایش قیمت آن‌ها در بازار منجر شده است،
به این ترتیب، تبعات حذف تدریجی ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی بدون نیاز به مقایسه با تجربه ارز ۴۲۰۰ تومانی قابل مشاهده است؛ چراکه آثار آن در رشد شدید قیمت حبوبات، قند و شکر و سایر کالاهای پرمصرف خانوار آشکار شده است.

هم‌اکنون تنها ۳۶ درصد از هزینه‌های مرغ با ارز ۲۸۵۰۰ تومانی است
بررسی‌های برخی از اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز نشان می‌دهد تنها ۳۶ درصد هزینه تولید مرغ با ارز ترجیحی تأمین می‌شود و بخش عمده نهاده‌ها با نرخ ارز آزاد خریداری می‌شود؛ به همین دلیل، هرگونه نوسان در نرخ آزاد به‌سرعت در قیمت مرغ منعکس می‌گردد. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، اصابت ارز ترجیحی در تولید دام و طیور محدود است؛ زیرا دام کشور سالانه به حدود ۸۰ میلیون تن خوراک نیاز دارد که فقط ۱۷ درصد آن از طریق سامانه بازارگاه با نرخ ارز ترجیحی تأمین می‌شود و تولیدکنندگان ناچارند مابقی را از بازار آزاد بخرند.
به نظر می‌رسد پیش از تصمیم به حذف نهایی ارز ۲۸۵۰۰ تومانی در بودجه سال آینده، باید به این پرسش اساسی پاسخ داده شود؛ آیا حذف ارز ترجیحی در شرایط تداوم تورم بالا و تحریم‌های اقتصادی، به‌معنای بازتولید همان خطای سیاستی گذشته نیست؟
اگر ارز ترجیحی به برنج تخصیص داده شده و هم‌اکنون مشاهده می‌شود که قیمت آن تناسبی با نرخ ارز تخصیص داده‌شده نیست، آیا بهتر نیست علت را در زنجیره توزیع و یا سوءاستفاده‌های احتمالی در فرآیند خرید و واردات آن جست‌وجو کرد؟

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد حذف نرخ ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومانی از ابتدای سال ۱۴۰۳ تأثیری مستقیم بر افزایش قیمت کالاهای اساسی داشته است؛ به‌طوری‌که اقلامی نظیر گوشت، مرغ، لبنیات و روغن تا دو برابر رشد قیمت را تجربه کرده‌اند.
حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی که طی دو سال گذشته مبنای واردات کالاهای اساسی و نهاده‌های دامی بود، در ماه‌های اخیر اثر خود را به‌صورت آشکار در بازار نشان داده است. جدول مقایسه قیمت کالاها در بازه زمانی پیش و پس از حذف این ارز نشان می‌دهد که نرخ بسیاری از اقلام خوراکی بین ۵۰ تا ۱۲۰ درصد افزایش یافته است.

جهش قیمت حبوبات با حذف ارز ۲۸۵۰۰
در ابتدای سال ۱۴۰۳ با حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی، قیمت نهاده‌هایی مانند ذرت، کنجاله سویا و روغن پالم به دلیل تبدیل ارز ترجیحی به نرخ تجاری بازار آزاد، جهش قابل‌توجهی پیدا کرد. به‌عنوان نمونه، قیمت هر کیلوگرم لوبیا قرمز از ۱۱۸ هزار تومان به ۱۲۵ هزار تومان رسیده است (رشد ۱۱۸ درصدی). همچنین قیمت هر کیلو لپه با رشد ۱۱۸ درصدی از ۹۶ هزار تومان به ۲۳۰ هزار تومان رسیده است.

جهش در لبنیات و فرآورده‌های دامی
با افزایش نرخ خوراک دام و تبدیل ارز ۲۸۵۰۰ تومانی به نرخ آزاد، هزینه تمام‌شده تولید شیر، ماست و فرآورده‌های پروتئینی افزایش یافت. بر اساس داده‌های رسمی، قیمت هر کیلوگرم پنیر پاستوریزه ۵۰۰ گرمی با رشد ۶۴ درصدی از ۶۴ هزار تومان به ۱۵۰ هزار تومان رسیده است. همچنین هر قالب ۱۰۰ گرمی کره پاستوریزه نیز با رشد ۸۶ درصدی از ۳۵ به ۶۵ هزار تومان افزایش یافته است.
همچنین قیمت هر کیلوگرم مرغ ماشینی از ۸۹ هزار تومان به ۱۳۸ هزار تومان افزایش یافته که معادل رشد ۵۵ درصدی است.

افزایش قیمت در بازار روغن و کالاهای پرمصرف
افزایش نرخ ارز در تأمین مواد اولیه صنایع غذایی، به‌ویژه در بخش روغن، اثر چشمگیری بر بازار گذاشته است. به‌طور مثال، روغن مایع ۹۰۰ گرمی از ۶۳ هزار تومان به ۹۰ هزار تومان رسیده (رشد ۴۳ درصدی) و روغن نباتی جامد یک کیلویی نیز با افزایش ۵۲ درصدی، از ۶۷ هزار تومان به ۱۰۲ هزار تومان جهش داشته است.
کارشناسان معتقدند حذف ارز ۲۸۵۰۰ تومانی بدون طراحی سازوکار جبرانی، منجر به افزایش هزینه تولید، رشد تورم مواد غذایی و فشار مضاعف بر دهک‌های پایین درآمدی شده است. به گفته تحلیل‌گران، نرخ ۲۸۵۰۰ تومانی اگرچه نوعی «یارانه ارزی پنهان» محسوب می‌شد، اما در عمل نقش تعدیل‌کننده در کنترل قیمت کالاهای اساسی را ایفا می‌کرد. اکنون با حذف این نرخ و جایگزینی آن با ارز نیمایی، قیمت تمام‌شده کالاهای وارداتی تا دو برابر افزایش یافته و قدرت خرید خانوارها کاهش محسوسی پیدا کرده است.